Getronagan Lisesi Müdürlüğü
İstanbul Ermenilerinin öğretim mazisi, 15. yy’ın sonlarında, genelde kilise çevresinde rahipler tarafından yönetilen “dershane” lere dayanır. Ancak resmi öğretim, Şınorhk Mıgırdiç Amira Miricanyan’ın Kumkapı’da bir ilkokul açmak için 1790 yılında aldığı resmi izinle başlar. Cemaatin bir yüksek okul açma ihtiyacı ise 1838 ‘de ortaya çıkar, ilerici mimarlar Garabet Amira Balyan ve Hovhannes Amira Serveryan öncü olurlar. Kudüs Birliği’nin Üsküdar’daki manastırı onarılıp yatılı bir okula çevrilir. Böylece “Azkayin Cemaran Surp Yerusağemi” [Kutsal Kudüs Cemaat Okulu] açılır. Nevar ki maddi imkânsızlıklar nedeniyle bu okulun ömrü çok kısa olur ve birkaç yıl içinde kapanır. 1860’larda ise Osmanlı Ermeni Anayasası’nın (Nizamname-i Millet-i Ermeniyan) kabuluyla ikinci bir yüksek eğitim dalgası başlar. Garabet Şahnazaryan Vartabet ve Nubar Paşa öncülüğünde Hasköy’de Nubar-Şahnazaryan Okulu açılır.
Getronagan Okulu’nun Kuruluşu
Patrik Nerses Varjabedyan, 16 Aralık 1882’de, hem Patrikhane’nin onarımı hem de Getronagan Okulu’nun kurulması konularını görüşmek üzere Ermenilerin önde gelenlerini Patrikhane’ye davet eder. İlk gün 1450 lira toplanır. Hastalığı sebebiyle başladığı işe devam edemeyecek olan Patrik; vefatından az önce bu iki projeden ikincisinin öneminin büyüklüğünü sezerek, toplanan bütün paranın Getronagan Okulu’na tahsis edilmesi ve Patrikhane’nin onarımının ertelenmesini ister.
Bu projeyi gerçekleştirmek için Patrik Nerses’in vefatından sonra Nerses Varjabedyan Vakfı kurulur ve ilk yöneticileri A. Uncuyan, A. Çunt, M. Yesayan, H. Hagopyan, H. Noradunkyan, A. Gülbenkyan ve D. Gümüşgerdan olur.
İlk görüşler Ortaköy’de orta dereceli bir eğitim kurumu açma yönündedir. Ancak, 1885 yılı başlarında Cemaat Genel Kurulu aynı vakfa, gelirini Getronagan Okulu’nun kuruluş masraflarına tahsis etmek üzere Galata mülklerinin idaresi görevini verince Vakıf ve Cemaat Kurulu arasında anlaşma sağlanarak Getronagan’ın ilk mütevelli heyeti aşağıdaki gibi oluşturulur:
Mali Komisyon
A. Uncuyan
A. Hacyan
A. Gülbenkyan
D. Parağamyan
Eğitim Komisyonu
M. Yesayan
H. Noradunkyan
G. Sıvacıyan
H. Torosyan
M. Çeraz
H. Yusufyan
25 Aralık 1885’de mütevelli heyeti ilk oturumunu yapar ve ön çalışmalarını tamamlayıp Cemaat Kurulu ile de anlaşmaya vardıktan sonra 6 Mayıs 1886’da okulun ve Cemaat İdare Heyeti Toplantı Salonu’nun inşaatına başlar. 1 Eylül 1886’da okulun önceki binasında Getronagan Okulu’nun açılışı yapılır.
Getronagan Okulu ‘nun İlk Yılları
1886 Eylül’ünde 64 öğrenciyle sadece 1. sınıf ve her yeni öğretim yılında sırasıyla 2., 3., 4., ve 5. sınıflar açılır. Okul, sayıları 18 olan ilk mezunlarını 1891-de verir. 1892-deki kısır dönemden sonra okul 1896-ya kadar her dönem mezunlarını verir.
1891’de Getronagan Okulu ilk mezunlarını verirken çoğunluğu taşralı olan öğrenciler aşağıdaki tabloyu çizerler:
| Sınıf | Öğrenci Sayısı | Ortalama Yaş |
| 1 | 57 | 16.19 |
| 2 | 35 | 17.25 |
| 3 ve 4 | 38 | 18.94 |
| 5 | 18 | 19.3 |
Okulun bütçesi; 176,376.25 kuruş gider ve 61,991.125 kuruş gelirdir.
Okulun idaresini ilk olarak Minas Çeraz, daha sonra “Yönetici” ünvanı ile değiştirilecek olan “Okul Sorumlusu” ünvanıyla üstlenir. Okulun açılışı ile ilgili tüm çalışmaları yapar. İlk öğrencileri seçer ve okul düzenini sağlar. Mosdiçyan dönemindeki okulun ilk mezunları onun ürünüdür.
Çeraz, görevini üç yıl yürütür ve birkaç haftalık bir aktarım devresinden sonra müdürlüğe İsviçreli William Philipin atanır. Bu dönemde yardımcılığını Krikor Markaryan üstlenir.
Avrupalı bir müdürün atanması okulda bir isyan ortamı oluşturur. Bunu 4. sınıfın dağıtılması ve yeniden oluşturulması izler. Bu öğretim yılı tümüyle verimsiz ve kısır olur. Mütevelli Heyeti’nin kayıtları okuldan uzaklaştırılan öğrencilerin isimleri ile dolar.
Ertesi yıl Harutyun Mosdiçyan müdür atanır, disiplini tesis etmesi 1-2 yılını alır. Öğrencilerin iç dünyasında O’nun ahlaklı kişiliğinin yansıması özellikle kendi oluşturduğu sınıflarda hissedilir hale gelir. Kendisiyle birlikte Getronagan Okulu güçlü bir yöneticiye, öğrenciler de bir dosta sahip olurlar. Mosdiçyan döneminde Okul kışla havasından kurtulur ve eğitim programı köklü değişikliklere uğrar. Fen ve Edebiyat bölümleri açılır.
Mosdiçyan ve meslektaşları Getronagan’a bir ruh, bir yaşam biçimi, bir hareket katmışlar ve birkaç yıl zarfında verimli bir nesil yetiştirmişlerdir. Bu ilk dönem 1896’da sona erer.
1897 Eylül’ünde Getronagan iki sınıf ile tekrar açılır.
O dönemde toplam 5 yıl süren Getronagan’ın eğitim programı iki döneme ayrılır: I. dönem 3 yıl, II. dönem 2 yılla sınırlıdır.
I. Dönem
| DİN BİLGİSİ | |
| ERMENİCE | Genel Dilbilgisi, Kompozisyon, Yeni ve Eski Ermenice, eski ve yeni yazarların tanıtılması |
| OSMANLICA | Arapça ve Farsça Dilbilgisi, Osmanlıca Kompozisyon, Fransızca’dan Osmanlıca’ya ve Osmanlıca’dan Fransızca’ya tercüme |
| FRANSIZCA | Dilbilgisi, Ermenice’den Fransızca’ya ve Fransızca’dan Ermenice’ye tercüme, makale yazımı |
| TARİH | Ulusal ve Osmanlı, eski ve yeni ulusların özet tarihi |
| COĞRAFYA | Siyasi ve tarihi, özellikle Türkiye |
| MATEMATİK | Aritmetik, ticari ve pratik hesaplamalar, geometri |
| FEN BİLİMLERİ | Fizik, doğa tarihi ve endüstriyel kimya |
| HUKUK | Genel Hukuk ve Osmanlı yasaları |
| TİCARİ BİLGİLER | Muhasebe, ticaret hukuku |
| SAĞLIK BİLGİSİ | |
| STENO | |
| RESİM |
II. Dönem
| DİN BİLGİSİ | |
| ERMENİCE | İleri dilbilgisi, belli yazarların eserlerinin analizi |
| OSMANLICA | Osmanlı Edebiyatı |
| FRANSIZCA | Okuma ve kompozisyon |
| TARİH | Genel tarih ve felsefe tarihi |
| COĞRAFYA | Genel coğrafya |
| MATEMATİK | Aritmetik, geometri, trigonometri, alan ve hacim hesapları |
| FEN BİLİMLERİ | Doğa tarihi, jeoloji, metalurji |
| SİYASİ EKONOMİ | |
| HUKUK | Osmanlı hukuku ve ulusal hukuk, idari hukuk |
| MUHASEBE BİLGİSİ | |
| PEDAGOJİ |
İlk Öğretim Kadrosu
| Hovsep Ayvazyan |
| Mihran Apikyan |
| Nışan Antreasyan |
| Mihran Askanazyan |
| Madatya Karakaşyan |
| Dikran Yusufyan |
| Krikor Zakaryan |
| Tovmas Terziyan |
| Srabion Hekimyan |
| Krikor Markaryan |
| Dr. S. Hagopyan |
| Garabed Nışanyan |
| Kapriel Noradunkyan |
| Garabed Şahbaz |
| Hovhannes Şahnazar |
| Hovsep Şişmanyan |
| Minas Çeraz |
| Reteos Berberyan |
| Hagop Boyacıyan |
| Hovhannes Sakızlıyan |
| Mr. Berar |
| Mr. Sare |